Η ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΤΗΝΟΥ. Ο σημερινός ναός της Ευαγγελίστριας άρχισε να κτίζεται μετά την εύρεση της  εικόνας της Παναγίας, το 1823, πάνω από τον πρώτο ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Η επίσημη τελετή εγκαινίων πρέπει να έγινε το 1825. Τα σχέδια έκανε ο Ευστράτιος Καλονάρης, πρόσφυγας από τη Σμύρνη και εμπειρικός αρχιτέκτονας, ενώ στο κτίσιμό του βοήθησαν οι κάτοικοι με προσωπική δουλειά και προσφορές χρημάτων. Στην εικόνα, που είναι γεμάτη από πολύτιμα αφιερώματα, απεικονίζεται η Παναγία γονατιστή με σκυμμένο το κεφάλι, μπροστά σε ένα χαμηλό αναλόγιο. Στο ανοιχτό βιβλίο επάνω του, είναι χαραγμένες οι λέξεις «γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου». Απέναντι, είναι ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κρατώντας το συμβολικό κρίνο της αγνότητας. Κατά την παράδοση βρέθηκε μετά από την εμφάνιση της Θεοτόκου σε όνειρο μιας μοναχής της μονής Κεχροβουνίου, της 70χρονης Πελαγίας, το 1822.

Το προσκύνημα της Ευαγγελίστριας αποτελείται από το παρεκκλήσι, τον κυρίως ναό, όπου οι λειτουργίες τελούνται όλο το χρόνο και είναι γεμάτος αφιερώματα και τάματα, και τον ναό της Ευρέσεως με το αγιασμένο νερό. Δίπλα στη βρύση του είναι ορατά τα θεμέλια του παλιού ναού της Ζωοδόχου Πηγής. Στο μικρό ναό υπάρχουν 3 βαπτιστήρια και πλάι του θα δείτε και το μικρό μαυσωλείο της Έλλης. Στο προαύλιο υψώνεται η Φιάλη (σιντριβάνι), όπου κάθε χρόνο στη γιορτή των Θεοφανίων, γίνεται ο μεγάλος αγιασμός.

Τηλέφωνα: 22830 22256, 22336.

Το καλοκαίρι στο παλιό λιμάνι (όπου τα αυτοκίνητα απαγορεύονται τις βραδινές ώρες του καλοκαιριού) συγκεντρώνεται όλη η κίνηση της πόλης. Εδώ λειτουργούν καφέ, εστιατόρια, τουριστικά και εμπορικά μαγαζιά, σούπερ μάρκετ κ.α. Ξεχωρίζει η μαρμάρινη εξέδρα που φιλοτεχνήθηκε στη δεκαετία του 1920.

Κάθετοι στον παραλιακό δρόμο του λιμανιού είναι η μαρμαροστρωμένη λεωφόρος Μεγαλόχαρης, ο παλιός δρόμος της Ευαγγελίστριας –γεμάτος πάγκους με εμπορεύματα, μικρομάγαζα, χρυσοχοεία, καταστήματα με διακοσμητικά–, η οδός των Τριών Ιεραρχών και η λεωφόρος Αλαβάνου, απ’ όπου μπορείτε να κατευθυνθείτε προς τα χωριά του νησιού.

Ο παλιός δρόμος της Παναγίας παραμένει ο πιο χαρακτηριστικός της πόλης και στην αρχή του υπάρχει η μαρμάρινη Κάτω Βρύση, κεντρική βρύση της πόλης στα τέλη του 18ου αιώνα. Γύρω από αυτήν ακόμη στέκονται ακόμη κάποια κτίρια του 19ου αιώνα.

Κατά μήκος της λεωφόρου Μεγαλόχαρης βρίσκεται η εκκλησία του Αϊ-Γιώργη (1691), το δημαρχείο, η δημοτική βιβλιοθήκη, το Αρχαιολογικό μουσείο.

Δυτικά από το Πνευματικό Κέντρο μπορείτε να περπατήσετε στην περιοχή Περιβόλια με πετρόκτιστα σπίτια του 20αι.

Άλλες γειτονιές στην πόλη είναι των Ταξιαρχών, που πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο μητροπολιτικό ναό 1803, η παλιά γειτονιά της Παλλάδας με τον ναό του Σαν Αντόνιο, οι γειτονιές του Αϊ-Νικόλα του Καθολικού, της Μαλαματένιας, όπου βρίσκεται η Μοσχούλειος Σχολή και τα Βατικιώτικα.

Στην ανατολική πλευρά του λιμανιού βρίσκεται το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Η περιοχή της Αγκάλης, που ξεκινάει μετά το Ίδρυμα καταλήγει στο Πασά Ακρωτήρι (πήρε το όνομά του από παραφθορά της φράσης Παχύ Ακρωτήρι) από την κορυφή του οποίου θα απολαύσετε πανοραμική θέα.

ΙΕΡΟ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ ΚΑΙ ΑΜΦΙΤΡΙΤΗΣ ΣΤΑ ΚΙΟΝΙΑ. Ήταν ένα μικρό ιερό απέναντι από την αμμώδη παραλία στα Κιόνια. Με το πέρασμα του χρόνου απέκτησε φήμη και στο κέντρο του ιερού άλσους δημιουργήθηκε ιερό θεραπευτήριο και καθαρτήριο. Εδώ τιμούσαν τον «γιατρό», όπως τον αποκαλούσαν, Ποσειδώνα, γιο του Δία και της Ρέας, από τον 7ο μέχρι τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Τον 3ο αιώνα π.Χ. το ιερό αναβαθμίστηκε αποκτώντας ακόμη μεγαλύτερη αίγλη, ενώ προστέθηκε η λατρεία της Αμφιτρίτης. Τον αρχαίο ναό κατέστρεψαν οι χριστιανοί στις αρχές του 4^ου αι. Οι Ενετοί και Τούρκοι ολοκλήρωσαν την καταστροφή. Οι ανασκαφές το 1903 και 1905 αποκάλυψαν μεταξύ άλλων τα προπύλαια, το βωμό, την κρήνη του Ποσειδώνα, τα λουτρά και το κατεστραμμένο ιερό.  (Ανοιχτός 08:30 -15:00. Δευτέρα και αργίες είναι κλειστός).

ΜΟΝΗ ΚΕΧΡΟΒΟΥΝΙΟΥ. Είναι το παμπάλαιο μοναστήρι της Κυράς των Αγγέλων υπήρχε από την εποχή των Ενετών. Το καθολικό ανακαινίστηκε το 1774. Ακολουθώντας τη σήμανση φτάνετε μετά από λίγο στο φτωχικό κελί της μοναχής Οσίας Πελαγίας που στις 23 Ιουλίου του 1822, σύμφωνα με την παράδοση, είδε στο όνειρό της πού βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας.

ΤΟ ΞΩΜΠΟΥΡΓΟ.  Ξεχωρίζει σχεδόν σε όλες τις διαδρομές στο νησί. Στον υποβλητικό βράχο, που είναι φυσικά οχυρωμένος, υπήρξε κατά τη διάρκεια των ιστορικών περιόδων η πρωτεύουσα του νησιού. Μπορείτε να ανέβετε για να θαυμάσετε τη μοναδική θέα ή να κάνετε αναρρίχηση, μια και τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί διαδρομές για όσους αγαπούν το σπορ. Στα βυζαντινά χρόνια το Ξώμπουργο κατοικήθηκε όταν οι κάτοικοι έφυγαν από τα παράλια λόγω της πειρατείας. Όταν το 1207 κατέλαβαν την Τήνο οι αδελφοί Γκίζι, έκτισαν εκεί το κάστρο της Αγίας Ελένης. Οι Τούρκοι μετά από πολύμηνες πολιορκίες κατέλαβαν το κάστρο μετά από προδοσία, το 1715, και το γκρέμισαν. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα η περιοχή εγκαταλείφθηκε και η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην πόλη της Τήνου. Στη ρίζα του βράχου έχουν απομείνει τα ορθόδοξα ξωκλήσια του Αγίου Μηνά και της Ελεούσας και το μεγάλο καθολικό προσκύνημα, το μοναστήρι της Ιεράς Καρδίας του Ιησού.

ΤΟ ΒΩΛΑΞ & ΤΟ ΚΑΚΟΒΟΛΟ. Αποκλείεται να μείνεις ασυγκίνητος όταν αντικρίσεις το … εξωπραγματικό τοπίο του Βωλάξ: χιλιάδες μικροί και μεγάλοι στρογγυλοί γρανίτες, σαν να τους έχει ρίξει εκεί ένα γιγάντιο χέρι, γεμίζουν ένα τρίγωνο οροπέδιο 23 τ.χλμ. Πολλοί θέλουν να πιστεύουν πως πρόκειται για τον πυθμένα αρχαίας θάλασσας που πριν από χιλιάδες χρόνια ήρθε στην επιφάνεια. Οι γεωλόγοι εξηγούν πως πρόκειται για «γρανίτη με σφαιρική αποσάθρωση και γρανιτικές γεωμορφές τύπου tafoni και alveoles». Η βόλτα στην περιοχή των γρανιτών είναι εμπειρία και στο μικρό χωριό που έχει κτιστεί ανάμεσα στις στρογγυλές πέτρες κάθε μεγέθους, έρχονται κάθε καλοκαίρι δεκάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Είναι καθαρό και φροντισμένο, έχει μια πλατειούλα με ταβέρνα-καφέ και ένα μεγάλο βώλακα (στρογγυλό γρανίτη) στο κέντρο. Στα λουλουδιασμένα σοκάκια θα δείτε ασπρισμένα σπίτια με γρανίτες ενταγμένους στην τοιχοδομή τους. Το Βωλάξ φημιζόταν για τους καλαθοπλέκτες του.

Από τον γειτονικό Φαλατάδο ξεκινάει η διαδρομή στο Κακόβολο, όπως το λένε οι ντόπιοι που πηγαίνουν εκεί με τις οικογένειές τους στη διάρκεια των πανηγυριών που οργανώνονται στην Παναγία Κακή Σκάλα. Όπως συμβαίνει και στο γειτονικό Βωλάξ, πρόκειται για ένα από τα πιο εντυπωσιακά τοπία των Κυκλάδων που δημιουργούν ένα συγκλονιστικό υπαίθριο γεωλογικό μουσείο. Οι στρογγυλεμένοι γρανίτες έχουν πολλά διαφορετικά μεγέθη -μερικοί, μάλιστα, είναι κομμένοι στη μέση σαν να τους πέταξε ένα γιγάντιο χέρι από ψηλά. Ανάμεσά τους θα ανακαλύψετε αλώνια, εκκλησάκια και “κελιά” για τα ζώα.

ΠΥΡΓΟΣ & ΠΑΝΟΡΜΟΣ. Ο Πύργος είναι μεγαλύτερος, μετά την πόλη, και πιο δημοφιλής στους επισκέπτες οικισμός. Είναι υπόδειγμα κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής και ένα υπαίθριο μουσείο λαϊκής τέχνης, γεμάτος με μια πληθώρα αρχιτεκτονικών λεπτομερειών (υπέρθυρα, περίθυρα, ανάγλυφες διακοσμήσεις, κρήνες) όλα δουλεμένα στο μάρμαρο. Εδώ βρίσκεται και το εξαιρετικό μουσείο Μαρμαροτεχνίας. Ονομαστή είναι η πλατεία του με τα καφενεία και τα εστιατόρια στη σκιά του γιγάντιου πλατάνου και τη μαρμάρινη κρήνη. Αξίζει να περιηγηθείτε στα σοκάκια, να δείτε τον Άγιο Νικόλαο και τον Άγιο Δημήτριο, ενώ το νεκροταφείο του είναι πραγματικό μουσείο με έργα γνωστών γλυπτών.  Επισκεφθείτε το μουσείο Τηνίων καλλιτεχνών και το σπίτι του Χαλεπά που ανακηρύχθηκε το 1968 ιστορικό διατηρητέο μνημείο.
Σε απόσταση 3,5 χιλιομέτρων από τον Πύργο βρίσκεται ο Πάνορμος, ένα μικρό λιμάνι με ψαροκάικα και ταβέρνες. Επί ενετοκρατίας το Πόρτο Παλέρμο (Όρμος Πανόρμου) ως μοναδικό φυσικό λιμάνι στη ΒΑ πλευρά του νησιού, είχε ιδιαίτερη στρατιωτική σημασία και ήταν από τους τέσσερις  φρουρούμενους όρμους. Απέναντι βρίσκεται το νησάκι Πλανήτης και ο φάρος του.

ΚΑΡΔΙΑΝΗ & ΙΣΤΕΡΝΙΑ. Πολλοί θεωρούν την Καρδιανή το ομορφότερο χωριό του νησιού. Είναι αμφιθεατρικά κτισμένη στην πλαγιά του βουνού Πατέλες, μέσα σε πλούσια βλάστηση και έχει εντυπωσιακή θέα στη θάλασσα. Θα την περπατήσετε για να θαυμάσετε τα εκπληκτικά, αναστηλωμένα σπίτια, τις παλιές κρήνες και τις θολωτές στοές, τις καθολικές και ορθόδοξες εκκλησίες, όπως η περίφημη Παναγία της Κιουράς  (ή Κυράς), η καθολική της Κοίμησης της Θεοτόκου, η ορθόδοξη Αγία Τριάδα. Η εικόνα της Παναγίας Κιουράς με το βρέφος που βρέθηκε μέσα στην εκκλησία χρονολογείται από το τέλος του 16ου με αρχές του 17ου αι. Στη μαρμάρινη κεντρική πλατεία της Κυράς με τα κυπαρίσσια υπάρχει το σιντριβάνι με τους μαρμάρινους βατράχους: εκεί συγκεντρώνονται οι ντόπιοι τα απογεύματα. Στο καλντερίμι που οδηγεί στην ανατολική πλευρά του χωριού θα δείτε και την κρήνη του 1777.

Το διάσημο και εντυπωσιακό χωριό των μαρμαρογλυπτών, τα Ιστέρνια, είναι αμφιθεατρικά κτισμένο. Έχει ωραιότατα σπίτια κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής και το μάρμαρο κυριαρχεί. Αν πάρετε το κεντρικό καλντερίμι από την επάνω πλευρά του χωριού θα περάσετε από την παλιά πλατεία Γλύνη και θα φτάσετε στην επιβλητική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, βυζαντινού ρυθμού. Το μαρμάρινο προαύλιό της χαρίζει υπέροχη θέα στο πέλαγος και στον όρμο των Ιστερνίων. Στην επάνω πλευρά του χωριού, στην πρώην βιοτεχνική σχολή, λειτουργεί μουσείο με έργα Ιστερνιωτών καλλιτεχνών.

ΤΡΙΑΝΤΑΡΟΣ & ΜΠΕΡΔΕΜΙΑΡΟΣ. Εντυπωσιακή η θέση των δυο οικισμών που πρέπει να κτίστηκαν τον 13ο-14ο αι. και είναι σχεδόν ενωμένοι μεταξύ τους. Τα συμπλέγματα των σπιτιών του Μπερδεμιάρου εντυπωσιάζουν. Έμειναν ερειπωμένα μέχρι το 1981 που άρχισαν οι αναστηλώσεις τους. Ο Τριαντάρος, που είναι γνωστός για τους επιδέξιους πετράδες του, είναι μεγάλο και ζωντανό χωριό, έχει όμορφη θέα, ταβερνάκια και πολλά νεόκτιστα κυκλαδίτικου ύφους. Αξίζει να περιηγηθείτε για να δείτε την κρήνη του 1905, την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων του 1887, το παλιό ελαιοτριβείο. Μετά τον Μπερδεμιάρο θα θαυμάσετε τη μονή του Αγίου Νικολάου (Βάνη), μια από τις πρώτες ορθόδοξες της Τήνου.

ΛΟΥΤΡΑ. Πήραν το όνομά τους κατά πάσα πιθανότητα από αρχαία λουτρά που λειτουργούσαν στα όρια του χωριού. Ανάμεσα στα κυκλαδίτικα σπίτια δεσπόζουν το εντυπωσιακό τετραώροφο κτίριο της Μονής και της Σχολής των Ουρσουλίνων, και η Μονή των Ιησουιτών. Η Μονή των Ουρσουλίνων ιδρύθηκε το 1863. Η οργάνωση της γαλλικής σχολής στο μοναστήρι ξεκίνησε από το 1877 και στις αρχές του 20ου αι. έφτασε να έχει 300 οικότροφους, κόρες εύπορων οικογενειών απ’ όλη την Ελλάδα. Εργόχειρά τους θα δείτε στη συλλογή της έκθεσης μαζί με βιβλία, τα πιάνα τους, το φαρμακείο κ.α.
Η Μονή των Ιησουιτών κτίστηκε το 1846 και εδώ μεταφέρθηκαν οι μοναχοί από την παλαιότερη μονή τους, που είχε ιδρυθεί το 1670 στην περιοχή του Ξώμπουργου. Άκμασε μέχρι τη δεκαετία του ’60. Σήμερα στεγάζει ένα ωραίο λαογραφικό μουσείο και βιβλιοθήκη με 6.-7.000 τίτλους.

ΤΡΙΠΟΤΑΜΟΣ & ΚΤΙΚΑΔΟ. Ο Τριπόταμος βρίσκεται ανάμεσα σε τρεις ποταμούς-λαγκάδια και τα σπίτια του να ξεχωρίζουν ανάμεσα στο πράσινο. Θεωρείται μεσαιωνικός ίσως και βυζαντινός οικισμός. Ξεχωρίζει η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου (1853) όπου φυλάσσεται η εικόνα της Γέννησης του Χριστού.
Το Κτικάδο είναι από τα ωραιότερα χωριά του νησιού, με χαρακτηριστική κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική και παλιές εκκλησίες. Η καθολική και η ορθόδοξη εκκλησία του είναι εξίσου εντυπωσιακές. Η πρώτη, που λέγεται του Σταυρού, έχει περίτεχνο καμπαναριό του 1621. H δεύτερη, της Υπαπαντής, ή Μεγαλομάτας, χαρίζει εξαιρετική θέα από το προαύλιό της. Στο χωριό θα δείτε αναστηλωμένα σπίτια, κρήνες και πέτρινα πλυσταριά. Εδώ καταλήγει το καλοφτιαγμένο μονοπάτι που οδηγεί στην πόλη της Τήνου. Λειτουργούν ταβέρνες.

ΞΥΝΑΡΑ & ΦΑΛΑΤΑΔΟΣ. Η Ξυνάρα ξεχωρίζει για το μεγάλο κτίριο που φιλοξενεί τις υπηρεσίες του δήμου με τον μοντέρνο γυάλινο τρούλο. Κολλημένο επάνω του είναι το κτίριο που φιλοξενεί την έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής. Χρησιμοποιήθηκε το 19ο αιώνα ως Ιεροσπουδαστήριο και εκεί λειτουργεί έκθεση εκκλησιαστικών κειμηλίων και εγγράφων. Ανάμεσα στα παλιά σπίτια του χωριού θα ξεχωρίσετε δύο μεγάλες καθολικές εκκλησίες: της Παναγίας του Ροδαρίου (1860-1870) και των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (1836).
Για να γνωρίσετε τον Φαλατάδο θα πρέπει να τον περπατήσετε. Από το καλντερίμι θα βρεθείτε στην πλατεία Παναγίας Μεγαλόχαρης και την εκκλησία Αγίου Ιωάννη-Αγίας Τριάδας, σε ρυθμό βασιλικής, κτισμένη στο τέλος του 19^ου αιώνα με τρούλο 18 μέτρων και εικόνες που χρονολογούνται από τον 17^ο αι. Είναι από τις μεγαλύτερες του νησιού. Στο χωριό υπάρχουν άλλες δύο παλιές εκκλησίες: η Αγία Παρασκευή και η Κοίμηση της Θεοτόκου.
Λειτουργούν ταβέρνες.